De voogdij Neede

Kerkportaal Neede
Het fraaie portaal van de Protestantse kerk van Neede. De toren is het enige overblijfsel van de voorreformatorische parochiekerk. Het portaal heeft net als de moederkerk van het klooster Überwasser in Münster een dubbele toegangsdeur.

De voogdij Neede was één van de vier voogdijen waaruit de Heerlijkheid Borculo bestond. Het gebied van die voogdij stemde niet overeen met het oorspronkelijke kerspel Neede, dat ook de buurschappen Gelselaar (tot 1616) en Markvelde in Overijssel omvatte. Gelselaar werd onderdeel van de voogdij Geesteren. Het kerspel Neede wordt al genoemd in de goederenlijst van de graaf Von Dahl, heer van Diepenheim, waarvan de kern dateert uit 1188. De vermelding van de naam Neede is echter ouder. In goederen- of inkomstenlijsten van het klooster Überwasser in Münster komt Neede al voor vanaf het eind van de elfde eeuw:

Eind elfde eeuw De Nethe [uit Neede]
 Begin 12de eeuw  Curia de Nede (Nythe) [Hof te Neede]
 1151/1301  –
 1384 e.v.  Curia Nede

Bron: Edeltraut Balzer, Adel-Kirche-Stiftung. Studien zur Geschichte des Bistums Münster im 11. Jahrhundert (Münster 2006), blz. 583

Uit de voogdij Neede is in 1811 de mairie en later (1813) de gemeente Neede ontstaan.  Een bijzonderheid was dat de noordgrens van die mairie kortstondig werd gevormd door de Schipbeek, hetgeen impliceerde dat het ten zuiden van die beek gelegen deel van Haaksbergen bij Neede kwam en de ten noorden van daarvan gelegen buurschap Brammelo in zijn geheel bij Haaksbergen. Vanaf de Franse Tijd (1811-1813) tot 1838 maakte Neede deel uit van het kanton Borculo. Op 1 januari 2005 is de gemeente Neede samen met de gemeenten Borculo, Eibergen en Ruurlo opgegaan in de gemeente Berkelland.
Naast het dorp Neede bestond de voogdij uit de buurschappen Hoonte (ten oosten en zuiden van Neede, met de Schipbeek in het noorden als grens), Noordijk, Lochuizen en Brammelo, ook wel ’n Brookn genoemd, ten noorden van de Schipbeek. Deze buurschap en een deel van Hoonte vormen tegenwoordig het dorp Rietmolen.

Gemeentewapen Neede
Het wapen van de gemeente Neede in het Huis der Provincie Gelderland.

Het wapen van de gemeente Neede is niet oud.[1]  Het werd pas bij Koninklijk Besluit van 13 november 1931 aan de gemeente verleend. Het gemeentewapen bestaat uit het wapens van de Heren van Borculo (de drie ballen of koeken van ‘keel’ (rood) op een veld van goud, en dat van de bisschoppen van Münster, oorspronkelijk bestaande uit een rode balk op een gouden veld, werd gewijzigd in een blauwe balk op een gouden veld. Deze kleuren, alsmede de leeuwen verwijzen naar het Nederlandse wapen. Het schild wordt ten onrechte gedekt met een gravenkroon. De Heren van Borculo uit het Huis Borculo hebben de graventitel nooit gevoerd. De Heren van Borculo uit het Huis Bronckhorst hebben de graventitel voor Borculo nooit gedragen. Zij waren graven van Bronckhorst (vanaf ca. 1530!). En hoewel men kennelijk het wapen van de bisschop van Münster opgenomen heeft omdat Neede tot 1823 kerkelijk onder dat bisdom viel, is hier ook wel wat op af te dingen. De vorstbisschop was leenheer van de Heerlijkheid Borculo en bestuurde de Heerlijkheid tussen 1579 en 1616 zelfs rechtstreeks. Bovendien was een bisschop van Münster een belangrijke begunstiger van het in 1040 te Münster gestichte klooster Überwasser, dat in Neede de gelijknamige hof bezat. Deze hof is zeer waarschijnlijk door de bisschop uit het eigen goederenbezit geschonken aan het klooster.

[1] H.J. Steenbergen, ‘Het wapen van de gemeente Neede’, in: Jaarboek Achterhoek en Liemers 1982. Gemeentewapens, blz. 101-103