Belastingheffing in de Heerlijkheid Borculo

Drie zestiende eeuwse schattingsregisters en de verpondingskohieren van 1646

Schattingsregisters uit 1529, 1553-1554 en 1570-1571
In het Gelders Archief berusten afschriften van drie Borculose schattingsregisters uit de zestiende eeuw. Met het woord schatting werd een soort vermogensbelasting aangeduid. Het nevengaande document is een bewerking van de drie schattingsregisters. De transcriptie met uitvoerige toelichting is uitgegeven door de Stichting Stad en Heerlijkheid Borculo en gepubliceerd in de Kleine Reeks, deel 9 . De burgers in de stadjes Borculo, Eibergen en Lichtenvoorde waren zeer waarschijnlijk vrijgesteld van deze belasting, want zij zijn niet vermeld in de drie belastingregisters.

Verpondingskohieren
In 1646 werd voor het eerst in de Gelderse kwartieren op een systematische manier het onroerend goed opgenomen ten behoeve van de belastingheffing. De verponding, een belasting op alle onroerende goederen waaruit inkomsten werden verkregen, werd in 1651 ingevoerd. Van de verpondingskohieren van de Graafschap Zutphen werd door de Zutphense notabele Kreynck een afschrift gemaakt, berustend in het Regionaal Archief Zutphen en gepubliceerd op de website. Vanwege de omvang is de transcriptie van het origineel opgesplitst in de kleinst mogelijke eenheden, d.w.z. per stad/dorp of buurschap. Het pdf-bestand is echter één geheel.
Voor een algemene toelichting en een vergelijking tussen het origineel en het afschrift wordt verwezen naar de informatie en literatuur bij het afschrift Kreynck (zie hiernaast) alsmede voor oudere en jongere schattingslijsten, boerderij- en goederenlijsten, gepubliceerd in de Kleine Reeks of in andere literatuur, te vinden in de  bibliografie van stad en heerlijkheid Borculo.

Bronnen

  •  Schattingsregisters: Gelders Archief, Archief Hof (blok 0.124), inv.nr. 5062-17)
  • Originele verpondingskohieren: Gelders Archief, Inventaris van de archieven van de Staten van het Kwartier van Zutphen en hun Gedeputeerden, 1491-1805 (blok 0005), inv.nrs. 302 (Borculo, voogdijen Geesteren en Beltrum); 303 (voogdij Neede, stad Eibergen, voogdij Eibergen).
  • Verpondingskohieren afschrift Kreynck: Regionaal Archief Zutphen (foto’s van het originele afschrift op de website van het RAZ)

Bronnenpublicaties
In de Kleine Reeks, deel 9 (maart 2003) is een transcriptie gepubliceerd van drie zestiende-eeuwse belastingregisters van de heerlijkheid Borculo en het ambt Lichtenvoorde. Het gaat om registers uit 1529, 1553-1554 en 1570-1571. Dat artikel bevat tevens een uitgebreide toelichting en verantwoording.

Verpondingskohier 1646 (origineel)
N.B. Gedeeltelijk bewerkt (‘bew.’, in kolom opmerkingen)
N.B. Afbeeldingen van het originele verpondingskohier zijn te vinden op de website van het Gelders Archief.

Beschrijving  trs.  opm. 
Die stadt ende schependomb van Borckuloe  trs.
’t Quyer van de huysen, erven ende landerijen onder die voechdije van Giesteren sortierende:
Die buirschap Culsdom of Usper trs.
Die buirschap Eschsijdt trs.
Die buerschap Lempell  trs.
Buerschap Over- ende Neder Biel trs.
Buerschap Heur trs.
Die steenstraete Giesteren  trs.
Buerschap Gelseler trs.
Buerschap Diek trs.
Die buirschap Haerle trs.
Quoyer van de huysen, erven ende landerijen onder die vooghdie van Beltrum sortierende:
Die erven in die voechdie Beltrum (met vermeldingen uit register 1616-1640) bew.
Die buerschap Lindtvelt  trs.
Die buerschap Aevest trs.
Buerschap Swoll  trs.
Ende een deel van Aevest bij burgeren ende inwonders van Groenlo gebruickt trs.
Die vaeghdije van Nede in de heerlickheyt Borckeloe:
Het dorp Nede  trs.
Die buyrschap Hoente  trs.
Buyrschap Nortwijck trs.
Die buyrschap Brammeloe trs.
Die buyrschap Lockhuysen  trs.
Quohier van Eybergen ende den Holterhoeck:
Eybergen trs.
Quohier van den Holterhoeck onder Eybergen  trs.
Buirschap Olden Eibergen bew.
Mallem  bew.
Die buirschap Recken trs.
Die buirschap Hupsel  trs.

 

Overige publicaties

  • Instructie voor de commissarissen tot de opname van de verponding (1643).
  • Artikel: Belastingheffing in de heerlijkheid Borculo en een register van onroerend goed van de voogdij Beltrum uit het begin van de 17e eeuw.

Transcriptie van het verpondingskohier, afschrift Kreynck
N.B. Afbeeldingen van het originele afschrift zijn te vinden op de website van het Regionaal Archief Zutphen.
Het bladzijdenummer verwijst naar de bladzijde van de transcriptie, het folionummer naar het folioblad in het origineel.

Beschrijving  blz.  folio 
Verantwoording webpublicatie; inhoudsopgave,
bestuurlijke en kerkelijke indeling 1650-heden
Voorwoord, inleiding, vergelijking met het origineel,
literatuur en bronvermelding
Transcriptie van het verpondingskohier, afschrift Kreynck. Indeling:
Stadt en Schependom Borculoe 1 139r
Voogdie van Geesteren 19 144r
Buyrschap Kulsdom oft Usper 19 144r
Buyrschap in Eschsydt 23 145r
Buyrschap Lempel 26 145v
Buyrschap Over- en Neder Biell 31 147r
 Buyrschap Heur 38 148v
De Steenstraet Geesteren 42 149r
Buyrschap Gelster 44 150r
Buyrschap Dyck 51 152r
Buyrschap Haerle 56 153v
Voogdie van Beltrum 61 154v
Buyrschap Lindtvelt 77 158v
Buyrschap Aevest 83 160r
Landen uyt de vooghdie van Beltrum gepacht van burgeren en ingesetenen der stadt Groenloe 89 161v
Dorp Nede 93 162v
Buyrschap Hoente 103 164v
Buyrschap Noortwijck 110 166v
De tweede helfte van Noortwyck 115 167v
Buyrschap Brammeloe 120 169r
Buyrschap Lockhuisen 123 170r
Eijbergen 127 171r
Holterhoeck 139 174r
Olden Eijbergen 140 174v
Buyrschap Mallum 146 176r
Buyrschap Recken 152 177r
D ‘andere sijdt van Recken 157 179r
De buyrschap Hupsel, blz. 153 (fol. 180r) 153 180r